Faktör Analizi

Faktör analizi, birçok bilim alanında ve araştırmalarda sıklıkla kullanılan çok değişkenli istatistik yöntemlerden birisidir. Diğer kullanılacak çok değişkenli istatistiksel yöntemler arasında kanonik korelasyon, kümeleme analizi ve çok boyutlu ölçekleme analizleri de söylenebilir. Ancak sosyoekonomik gelişme gibi bir çok boyutu ele alan bir araştırmada faktör analizinden başka diğer analizlerin kullanılması, araştırma sonuçlarının sönük kalmasına neden olacaktır. Böyle bir durumda şu yaklaşımı benimsemek en akıllıcısıdır; araştırmanın temel analizi faktör analizi olarak yapmak ve kanonik korelasyon, kümeleme analizi ve çok boyutlu ölçekleme analizleri gibi diğer analizleri ise yardımcı ve doğrulayıcı analizler olarak sunmak en iyi çözüm yoludur.

Faktör analizi bir veri matrisi yapısının temel boyutlarını belirlemeye yönelik belirli bir bilimsel yöntem olmaktan çok bir yöntemler dizisine verilen genel bir addır. Matematiksel ve istatistiksel bir yöntem olarak uygulamalı matematiğin gelişim parçası olmakla beraber, daha çok psikoloji alanında kullanılmak amacıyla geliştirilmiştir. Özellikle bireylerin davranışlarını, zekasını ve yeteneklerini matematiksel modeller ile istatistiksel olarak açıklama gereksinimi araştırmacıları bu bilimsel yöntemi geliştirmeyi zorunlu kılmıştır.

Faktör analizinin gelişimi Karl  Pearson ile 1930 yıllarda başlamış, 1950 yıllarda hız kazanarak devam etmiştir. 1950 yıllarda çeşitli faktör analizi yaklaşımları geliştirilmiş ve 1950’lerden sonra bilgisayar teknolojisinin gelişmesi paralelinde faktör analizi ve geliştirilen yaklaşımlar çok hızlı ve önemli gelişmeler yol almıştır. Faktör analizi, her ne kadar psikologlar tarafından geliştirilip ve ilk kullanımı bu alanda olsa da siyaset biliminde, işletmecilikte,  ekonomi, sosyoloji, uluslar arası ilişkiler, kimya, fizik, biyoloji, meteoroloji,  jeoloji, tıp, doğa bilimleri alanlarında da kullanılmaktadır.

Faktör analizi bize iki temel sorunun cevabını vermektedir. Bu sorular;

• Analizler orijinal değişken seti yerine daha az sayıda değişken ile yapılabilir mi?
• Orijinal değişken setinin temel boyutları (özellikleri) nelerdir?

Bu sorulardan birincisi faktör analizinin amaçlarından birisi olan boyut indirme ile alakalıdır. Faktör analizinde orijinal değişken setini en iyi temsil edecek alt küme veri seti yada dönüştürülmüş veri seti elde edilir. Böylelikle orijinal veri setindeki çoklu bağlantı azaltılmış yada önlemiş , ve değişkenlerin temsil ettikleri ifadeler ise daha da basitleşmiş olmaktadır.

İkinci sorunun cevabı ise faktör analizi, orijinal veri seti (ki burada 20 yada daha fazla değişken içeren veri) değişkenler arasındaki ilişkiye göre değişkenlerin özet bir şekilde yorumlanması sağlayan temel özelliklerin çıkarılmasıdır.